Daar zit ik dan. Aan een tafel, in een vergaderruimte op de faculteit van de Adam Mickiewicz universiteit in Polen, met Olha Sharan, docent en tevens een ontzettend bijzondere vrouw uit Oekraïne. Vanaf het begin dat ik haar zag, zag én voelde ik dat zij heel veel te vertellen had. Ik voelde haar strijdlust en tegelijkertijd haar pijn en verdriet. Ze staat meer dan open om met alle studenten in gesprek te gaan, omdat dit haar manier is van vechten tegen het onrecht.
Voor een uitwisselingsproject vanuit Erasmus+, ben ik met een aantal medestudenten naar Poznań gereisd. De hoofddoelen: leren samenwerken op internationaal niveau met andere Europese scholen én een open dialoog starten over de conflictsituatie in Oekraïne.
Samen met mijn medestudenten (Nudrat Tahir, Mai-Lin Steegers en Mats Cooper), interviewden wij een aantal professoren naast de producties met Oekraïense studenten die wij afzonderlijk in andere groepjes voor het BIP maakten. Met deze producties wilden wij de belangrijkste individuele verhalen rondom de oorlog naar voren brengen. Daarvoor bereiden we maar één vraag voor:
‘Wat is voor jou het belangrijkste verhaal om te vertellen?’.
Waarom? Omdat je als journalist vaak al een hoop vragen voorbereid, nadenkt over het uiteindelijke verhaal en daarmee wellicht ook al dingen zelf invult. Je blijft je strikt houden aan deze vragen, waardoor je misschien soms niet helemaal tot de kern kunt komen. Maar wat zijn nou de verhalen welke deze mensen zélf willen vertellen?
Het belang van luisteren
Tijdens Nimbin kreeg ik de kans om te luisteren en gesprekken te voeren, in plaats van met een gestrekt been een interview in te gaan. Dit heeft oprecht voor de mooiste gesprekken, inzichten en connecties gezorgd en daarmee heel wat verhalen en onderwerpen boven tafel gebracht die normaal wellicht niet besproken zouden worden. Ook ontdekte ik tijdens Nimbin, dat luisteren zó ontzettend belangrijk is.
Ik droom van een samenleving waarin luisteren de norm is en waarin we de kracht van de dialoog gebruiken om korte metten te maken met polarisatie. Luisteren lijkt soms zo vanzelfsprekend, maar het is (wat mij betreft) een essentiële vaardigheid welke van grote invloed kan zijn op ons leven. Wanneer je écht in staat bent om actief te luisteren; met aandacht, begrip en oprechte interesse, dan kom je zoveel dichter tot een persoon. Luisteren stelt je in staat om de zorgen, emoties en behoeften van anderen te begrijpen, waardoor je je ook beter in die persoon kunt verplaatsen en zo ook dichter tot de kern van een verhaal kunt komen. Daarnaast laat je door te luisteren ook zien en merken dat je de persoon tegenover je respecteert en waardeert.
We worden in onze huidige samenleving steeds vaker geconfronteerd met verschillende vormen van polarisatie. Van politieke meningsverschillen, culturele spanningen tot ideologische verdeeldheid: polarisatie lijkt steeds meer aanwezig te zijn tijdens alledaagse gesprekken en interacties. En hoe komt dat? Volgens mij omdat we simpelweg niet meer naar elkaar luisteren, onze eigen mening is veel te belangrijk geworden.
Kortom, luisteren is een vaardigheid die we kunnen ontwikkelen en die ons in staat stelt om beter te communiceren en diepere verbindingen te leggen met anderen. Dus wat mij betreft moeten we bewust de tijd nemen om te luisteren en echt te begrijpen wat anderen te zeggen hebben. Die les neem ik in ieder geval mee als toekomstig journalist.
Lichaamstaal
We gebruiken woorden, gebaren en intonatie om onze gedachten, gevoelens, verhalen en intenties over te brengen. Gesproken taal wordt vaak als de belangrijkste vorm van communicatie beschouwd, maar er is nog een andere vorm die net zo krachtig en betekenisvol kan zijn: lichaamstaal.
Tijdens de gesprekken met de Oekraïense studenten en docenten waar een tolk nodig was, merkte ik dat ik hen soms al begreep: nog voordat de tolk hun zinnen had vertaald. Ik keek en luisterde naar de fysieke houding, gebaren, gezichtsuitdrukkingen en maakte oogcontact. Woorden waren niet meer nodig om te begrijpen wat ze vertelden. Een hele bijzondere ervaring vond ik dat.
De gesprekken en interviews waren ontzettend heftig en de emoties liepen soms hoog op. Zowel bij mijn groepje, als bij mijzelf. Ik vond het erg lastig om ‘emotioneel’ de afstand te bewaren en met als het ware een helikopterview naar de verhalen te luisteren. Achteraf gezien deed dit ook wat met mijn ‘objectiviteit’. Ik was niet meer objectief en beschouwde op dat moment de verhalen als ‘de waarheid’. Maar is dit ook werkelijk de waarheid? Nu ik er op terug kijk en de interviews terugluister om te verwerken tot één productie, vraag ik mij bij bepaalde delen soms af: ‘maar is dit echt zo?’. Losstaand van het feit dat deze mensen ontzettend veel meemaken en onder erbarmelijke omstandigheden leven, is hun ‘waarheid’ wellicht gekleurd door de verschrikkelijke dingen die zij meemaken. Ik denk dat je, hoe heftig en emotioneel verhalen ook kunnen zijn, als journalist alles in twijfel moet trekken. Tenminste: tot je zeker weet dat iets waar is.
Speculeren
Handelen heeft alleen betekenis in relatie tot iets anders, en zonder begrip van de betreffende verbanden zal handelen op elk niveau alleen maar tot conflicten leiden. Inzicht in verbanden is oneindig veel belangrijker dan het zoeken naar een manier van handelen.
J. Krishnamurti (uit ‘Het verstrooide brein’ van Gabor Maté)
Ik luisterde vandaag (27 mei) naar aflevering 1 van de podcast ‘Open/eind’ over de vermissing van Hanno van Mil bij de Pyramide van Austerlitz van het AD. Rond 13:25 worden er allerlei online uitgesproken speculaties van verschillende theorieën over deze vermissing, met behulp van verschillende voice-overs, afgespeeld. Dija Kabber zegt hierover in haar podcast:
“Wat mij betreft klinken deze theorieën toch vooral als het script van een goedkope detective. En dat kom ik in mijn werk wel vaker tegen. Dat mensen in het wilde weg oorzaken verzinnen, voor iets wat ze niet kunnen verklaren.’ ‘…Mensen kunnen het niet helpen dat ze verklaringen bedenken. Zo zitten onze hersenen nou eenmaal in elkaar. In de psychologie noem je deze gedachtekronkel the believe in the just world fantasy(?). Dat is de neiging om te geloven dat de wereld van zichzelf rechtvaardig is, en dat goede mensen worden beloond en slechte mensen een onheil over zichzelf hebben afgeroepen. En als je dat principe nou eens toepast op een raadselachtige vermissingszaak, dan denk je dus: ‘Dat is vast iemand waar iets mis mee is. Die persoon zal wel criminele banden hebben of stiekem vreemdgaan.”
Dija Kabber – Open/eind podcast
Speculaties kunnen gevaarlijk zijn en het gegeven dat onze hersenen nou eenmaal zo in elkaar zouden zitten, baart mij persoonlijk wel zorgen. Hoe bewust zijn we als mensen nou eigenlijk over ons eigen denken? En in hoeverre nemen we eigenaarschap over onze gedachten, meningen en speculaties?
Het wat-vind-ik-ervan-denken is een veelvoorkomende manier van denken, maar zijn we ons daar ook van bewust? En wat voor gevolgen kan deze manier van denken hebben? Iets wat mij persoonlijk momenteel wel bezighoud op veel verschillende vlakken.
Onderstaande uitspraak vond ik wel een mooie ‘oplossing’.
De beste manier om de waarheid te vinden, is het vinden van de beste argumenten tegen je eigen overtuiging.
Maikel Schermer (genoemd in podcast: ‘Kramcast – 007 Praktische filosofie’)